Farg‘ona viloyati, O‘zbekiston tumani, Bog‘i Eram mahallasida joylashgan “Bengaz Yaypan Fayz” yoqilg‘i quyish shoxobchasi avvallari faqat benzin sotar edi. Bir necha oy oldin, aholining noroziligiga qaramay, bu tadbirkor hali ham do'konda propan gazini sotishni boshlagan. Amaldagi standartlarga ko'ra, yoqilg'i quyish shoxobchalari turar-joylardan kamida 60 m masofada joylashgan bo'lishi kerak. Ushbu manzilda bu talablar buzilgan. Filial odamlar uylaridan atigi 35 m masofada joylashgan. Yaqinda Farg‘ona shahrida ro‘y bergan portlashdan so‘ng “Zapravka” mahalla fuqarolar yig‘inida yashovchi aholi xavotir bilan Kun.uz’ga murojaat qildi.
Kun.uz muxbiri “Bog‘i Eram” mahalla fuqarolar yig‘inida bo‘lib, murojaatchilarga mikrofon tutdi.
«Bu erda moddiy manfaatlar bor …»
“Bu shifoxonaning asosiy yo'nalishi. Yo‘ldan ikki yarim metr narida propan “zapravka” qurilgan. Yonida bolalar bog'chasi bor. Ota-onalar har kuni bolalarini bog'chaga olib boradilar. Asosiy yo‘ldan ikki yarim metr narida propan yoqilg‘i quyish shoxobchasi ishlamoqda. Turar-joy kvartiralari bilan o'ralgan. Bu holat hech qanday tartibga mos kelmaydi.
Qurilishdan oldin qarshilik bor edi, lekin ular qo'shnilar sifatida «qo'llarni» deganlaridan keyin qurilgan. Tegishli idoralar FVB, SES propan “zapravka”ni xalq orasida ishlatishga qanday ruxsat bergan?
Mayli, uch-to‘rtta aholi bu yerdan voz kechgandir. Ammo amaldorlar haqida nima deyish mumkin? Menimcha, rahbarlarning moddiy manfaatlari shu yerda yotadi, shuning uchun ular taslim bo'lishdi. Biz baxtli emasmiz. Murojaatchilardan biri: «Nega bir kishining moddiy manfaati uchun yuzlab odamlar xavf ostida yashashi kerak?»
«Davlatdan kredit olib ishlayapmiz…”
“Uy orqasida yashovchi qo‘shnining shikoyati bilan yoqilg‘i quyish shoxobchasi yo‘lga qarab harakatlandi, biz o‘n metrcha nariga ketishga majbur bo‘ldik. Natijada “zapravka” maydonga yaqinlashdi. Hovli propandan 35 metr masofada joylashgan.
“Zapravka”ning narigi tomoni oltmish metrga cho‘zilgan. Qo'shnilar rozi bo'lgach, biz propanni «yoqilg'i quyish» ni ko'rdik va ishni boshladik. Ittifoqchilar o'rtasida konsensus mavjud.
“Zapravka” propan mashinasini bor mablag‘imiz evaziga qurib, ishga tushirganimizga bir yarim oy bo‘ldi. Men xavfsizlikni ta'minlash uchun 24/7 shu yerdaman. Men odamlarga yoki hech kimga zarar bermaslikka harakat qilaman. Davlatdan 320 million mablag‘ olib, kredit hisobiga ishlayapmiz, – deydi “Bengaz yaypan fayz” mas’uliyati cheklangan jamiyati rahbari Umid Mirzayev.
Hukumat e'tirozlarimga quloq solmadi…
“Propan yoqilg‘i quyish shoxobchasi qurilishidan oldin men e’tiroz bildirdim, xonadonlarimiz orasidagi masofa yigirma metrga yetdi. Qancha qarshilik ko‘rsatmayin, yana sal turtib, qirq metrlik masofa hosil qilishdi. Men yana qarshilik qildim. Keyin daryo tarmog'i oltmish metr uzoqlashdi.
Keyin tegishli idoraga murojaat qilganimda 60 metr, endi sizning roziligingiz kerak emas, deyishdi. Lekin, bu “zapravka” propanni qurishga avval ruxsat bergan shaxs buni siz ma’qullaysiz, keyin propanga qurishga ruxsat beramiz, dedi. Ular fikrini o'zgartirib, sizning roziligingiz kerak emasligini aytishdi. Keyin tegishli idoralarga murojaat qildim, ammo ijobiy yechim topa olishmadi. Men norozilik bildirish uchun viloyat favqulodda vaziyatlar boshqarmasiga, O‘zbekiston tumani favqulodda vaziyatlar bo‘limiga, tuman hokimligimizga, viloyat ekotizimiga, viloyat prokuraturasiga, viloyat ichki ishlar boshqarmasiga ariza bilan murojaat qildim. Lekin hamma bir xil javob beradi. Hammasini Favqulodda vaziyatlar bo‘limiga qo‘yib yuborishdi, men ulardan bir xil javob oldim: “Javob keldi, orangizdagi masofa saqlangan, qo‘shnilarning roziligi olingan”, deyishdi.
Biroq, o'ttizdan qirq metrgacha bo'lgan kelishuv mavjud. Tegishli idoralar esa indamay qarab turibdi. Faqat xalq rozi bo'lsa, xohlagan joyda qura olasizmi? Bu aholi uchun propan “zapravka” qurishga ruxsat bergan mutasaddi idoralarda javobgarlik bormi?” – deydi yana bir murojaatchi Javahir Shamsiddinov.
Portlashdan keyin biz juda qo'rqib ketdik …
“Farg'ona shahridagi portlashdan keyin vahima tushdi. Propanga ruxsat bergan birodar ham portlamasligini, himoyalanishini aytdi. Demak, uning portlamasligiga hech kim kafolat bera olmasligiga guvoh bo‘ldik. U ertaga yoki hozir portlashi mumkin.
ta'kidlaymiz. Tegishli rasmiy tashkilotlar tekshirib, aholidan “zapravka”ni boshqa joyga olib ketsin. Menimcha, odamlarning noroziligiga ruxsat beruvchi tashkilotlarni hisobga olish kerak, chunki bu yerda odamlar yashaydi, odamlarning taqdiri shu yerda hal qilinadi. Biz o‘z hayotimizni xavf ostiga qo‘yib, propan tanki yonida yashamoqchi emasmiz. Shunda odamlar tinchlanadi, xotirjam bo‘ladi”, – deydi Zilufar To‘raxo‘jaeva.
“Kuyovam nevaramni uyimizga yubormadi…”
“Uch oy oldin bizga bildirmasdan uyimiz yonida propan baki qurib berishdi. Biz ko'plab tashkilotlarda bo'ldik. Hatto viloyatdan, hukumatdan, hamma joydan tekshiruvlar keladi. Lekin hali ijobiy javob olganimiz yo‘q.
Farg‘onada yashovchi kuyovim uni menga yubormadi. «Siz propan oldida turibsiz.» Umuman olganda, bizga «zapravka» kerak emas. Foydali ham, zararli ham emas.
Uni xalq orasidan olib, dalada qursin. Agar u tadbirkor bo'lsa, u buni qilishi kerak. Farg‘ona tubiga necha kilometr qolganda yonib kul bo‘ldi”, – deydi Farida Kamolova.
“Zapravka” atrof-muhit uchun xavfsiz…
“Qurilish uchun arizalar davlat organlari orqali qabul qilinadi. Hududda propan «yoqilg'i quyish shoxobchasi» o'rnatish uchun aholining roziligi xati qo'shildi.
Shundan so‘ng Favqulodda vaziyatlar vazirligining ijobiy xulosasi yuklandi. Shundan kelib chiqib, ijobiy xulosa chiqarildi. Loyiha xususiy tashkilot tomonidan ishlab chiqilgan. Shahar arxitekturasini rivojlantirish kengashidan ham xulosalar chiqarilgan. Shu asosda qirq metrdan oltmish metrgacha qurilgan joy bor. O‘zbekiston tuman qurilish, uy-joy kommunal xizmat ko‘rsatish bo‘limi boshlig‘i Rahmonberdi Hasanovning aytishicha, “Zapravka” ushbu ehtiyojni qondiradi va bugungi kunda atrof-muhit uchun xavfsiz hisoblanadi.
«Endi biz bomba yonida yashayotganimizni tushunamiz …»
“Rossiyada bo‘lganimda oilamiz uyimiz yonida “zapravka” qurishga rozilik bildirgan xat berib, biz tushunmadik. Avvaliga bu yerda faqat benzin sotar edi. Mening ota-onam tushunmagan narsa, propan shunchalik xavfli ediki, agar u portlasa, dahshatli bo'lar edi. Bizning uyimiz «zapravka» dan 50 metr ham ozroq.
Qancha odam o'lganini hammamiz ko'ramiz. Bundan qo‘rqib, hayotimizni saqlab qolish uchun ehtiyot choralarini ko‘ryapmiz. Endi biz bomba yonida yashayotganimizni tushunamiz. Bizga tinchlik kerak, biz tinch yashashni xohlaymiz. Propanni olib tashlashsin, boshqa hududga ko‘chirishsin, odamlarga propan kerak emas”, – deydi uyi filial yaqinida joylashgan Azamatxo‘ja Olimxo‘jaev.
Vaziyat yuzasidan izoh olish uchun O‘zbekiston sanitariya-epidemiologiya tinchligi markazi bo‘lim boshlig‘i Akmal Sulaymonov bilan telefon orqali bog‘landik. “Bengaz Yaypan Fayz” MChJ faoliyatini boshlash bo‘yicha boshqarmadan hech qanday ijobiy xulosa olmagan, dedi menejer.
Farg‘ona viloyat taraqqiyot banki shaharsozlik boshqarmasi boshlig‘i Sohib Soliyev va Viloyat ekologiya boshqarmasi davlat ekologik ekspertiza markazi bo‘lim boshlig‘i Muhammadmuso Boboxo‘jayev “Yoqilg‘i quyish” operatsiyasi ko‘rib chiqilishini ma’lum qildi.
Shuningdek, “Bengaz Yaypan Fayz” MChJ loyihasini tayyorlagan “Fergana ekologik loyiha” MCHJ dizayneri Boburjon Mamasoliev barcha tegishli tashkilotlardan ijobiy xulosalar olgach, “zapravka” loyihasini amalga oshirganini ta’kidladi.
Eslatib o‘tamiz, 17 dekabr kuni Farg‘ona shahri Ahmad Yassaviy ko‘chasida joylashgan AYO‘QSH va AGKSH ko‘p yoqilg‘i zavodlarida portlash sodir bo‘lgan edi. Suyultirilgan gazni quyish jarayonida texnologik jarayonlarning buzilishi va texnik xavfsizlik qoidalariga rioya qilmaslik oqibatida portlash sodir bo‘lgan, keyin yong‘in sodir bo‘lgan.
Rasmiylarga ko‘ra, portlashda 4 kishi qurbon bo‘lgan. Bu holat yuzasidan besh kishi hibsga olingan.
Oradan bir necha kun o‘tib, portlash sodir bo‘lgan gaz va avtomobillarga yonilg‘i quyish shoxobchasi avtomobil egasining iltimosiga ko‘ra buzib tashlanganligi ma’lum bo‘ldi.
Sarvar Ziyoev, Kun.uz
Biên tập Ustasi: Sardor Mamirov