Yangi yil boshidan O‘zbekiston asosiy maqsadi AQShga qarshi ittifoq tuzish bo‘lgan BRIKS tashkilotining hamkori hisoblanadi. Bu haqda Toshkent emas, Putinning yordamchisi, Kreml vakili ma'lum qilgan. Hamkorlik respublikaning JSTga a’zoligini yanada kengaytirishi mumkin.
Rossiya prezidenti yordamchisi Yuriy Ushakov O‘zbekiston 2025-yil yanvaridan BRIKSga a’zo davlat bo‘lishini ma’lum qildi. Shu bilan birga, Respublika EIIda kuzatuvchi maqomiga ega va JSTga a'zo bo'lish yo'lida harakat qilmoqda. BRIKS – bu ko'p qutbli dunyoga ishonadigan va intilayotgan davlatlar guruhi. Aslini olganda, bu tashkilot mamlakatlarni Amerika gegemonligiga qarshi birlashtiradi. BRIKS 2006-yilda tashkil etilganidan beri 17 yillik tanaffusdan soʻng kengayib bormoqda. Hindiston geosiyosiy fonga koʻra BRIKS kengayishiga qoʻygan vetosini ham olib tashladi. 2024-yilning 1-yanvaridan 6 ta davlat BRIKSga a’zo bo‘lishi kutilmoqda, biroq hozircha atigi 4 tasi yakuniga yetdi. Saudiya Arabistoni va Argentina qo‘shilishga shoshilmayapti, ammo sammitlarni faol tashkil qilmoqda. 2025 yildan boshlab 13 davlat tashkilotning hamkorlari hisoblanadi. Ulardan to‘qqiztasi, jumladan, O‘zbekiston va Qozog‘iston ham rozi bo‘ldi. To‘rt davlatdan kelishuv xati kelishi kutilmoqda. Muammoning tahlil qilinishi kerak bo'lgan ko'plab jihatlari mavjud.
Birinchidan, na Toshkent rasmiysi, na tashkilot idorasi O‘zbekiston hamkor bo‘lishini e’lon qilmagan. Xuddi EIIdagi kuzatuvchi maqomi kabi, buni Kreml e'lon qildi.
Ikkinchidan, bu tashkilotning asosiy qadriyati ko‘p qutbli dunyoga intilish va AQSh gegemonligiga, ayniqsa dollarga qarshi ittifoq tuzishdir. O‘zbekiston AQShning strategik hamkori ekan, Amerikaga qarshi qarashdagi tashkilot bilan hamkorlik qilish qanchalik to‘g‘ri?
Uchinchidan, O‘zbekiston a’zo emas, balki hamkor davlatdir. Ammo respublikaning ishtiroki a'zo davlatlar bilan deyarli bir xil bo'ladi. O‘zbekiston doimiy ravishda prezidentlik, tashqi ishlar vazirlari va boshqa sammitlarga taklif qilinadi. Va bu, ehtimol, BRIKSga dushman bo'lgan G'arb davlatlari uchun mashhur emas. Xususan, AQShning saylangan prezidentiga BRIKSni va uning AQSh dollarini sindirish harakatlari yoqmaydi.
To‘rtinchidan, O‘zbekiston JSTga a’zo bo‘lish uchun sa’y-harakatlarni amalga oshirmoqda. Iqtisodiy va siyosiy gegemon davlatlar Toshkentning bu tashabbusini qabul qila boshladilar. Dunyo miqyosida 166 aʼzo davlatdan iborat tuzilma Oʻzbekiston iqtisodiyoti va savdosi uchun ulkan imkoniyatlar yaratadi. 31 davlat Oʻzbekistonning aʼzoligi boʻyicha alohida muzokaralar oʻtkazishini maʼlum qilgan. Bunday sharoitda, EIIdan keyin BRIKSning paydo bo'lishi a'zolikni yana kechiktirishi dargumon.
Kun.uz bilan suhbatda siyosatshunos Farhod Tolipov fikricha, O‘zbekiston BRIKS bo‘yicha hamkor bo‘ladimi yoki yo‘qmi, hech narsa yo‘qotmaydi.
“Rossiya manfaatlariga javob beradigan koʻp tomonlama platforma boʻlishi kerak. BRIKSRossiya kuchayishdan koʻproq manfaatdor Soʻnggi yillarda “Gʻarb jamoasi” iborasi Rossiya rasmiylari tomonidan tilga olinmadi. Ular beixtiyor G‘arbni yoqlab gapiradi, ya’ni G‘arb yakkalanib qolmagan. Ulardan farqli o'laroq, Moskva yolg'iz ko'rinmasligi uchun Rossiyaga kollektiv kerak. BRIKSA'zo davlatlar dunyoning turli mintaqalaridan keladi. Ularni birlashtira oladigan umumiy manfaatlar bormi, bu katta savol. G'arbga qarshi BRIKSbu Rossiya uchun foydasiz bo'lar edi, chunki faqat Rossiya urush holatida, qolganlari emas. – Farhad Tolipov.
BRIKSga qo'shilish istagida bo'lgan davlatlar AQSh guruhida bo'lmasliklari kerak, ammo AQShga qarshi mustaqil o'yin o'ynashlari kerak. Ammo bugungi kunda tashkilot a'zolarining hammasi ham Vashingtonga muxolif yoki dushman emas. Xususan, Hindiston, Misr yoki Saudiya Arabistoni aʼzo ekani aytilgan Argentinaning AQSh bilan aloqalari juda yaxshi. O‘zbekistonga qaytadigan bo‘lsak, a’zo davlat va hamkor davlat maqomi o‘rtasidagi farqni aniqlashtirish kerak.
Markaziy Osiyo universitetining xalqaro savdo bo‘yicha eksperti Valijon To‘raqulov O‘zbekistonning BRIKS bilan hamkorligini iqtisodiy imkoniyat deb biladi.
“Hamkor boʻlish bu tashkilotni tashqaridan kuzatish, zarur boʻlsa, muhim qarorlar qabul qilishda ovoz berish huquqiga ega boʻlish demakdir. Va a'zolik BRIKSBu qonunlar va shartnomalarda belgilangan me'yorlarning to'liq qabul qilinishini anglatadi, ammo hamkorlik ham kutilmaganda paydo bo'ladi. Tushunish mumkinki, Belarus, Qozog‘iston va O‘zbekiston Rossiya bosimidan so‘ng hamkorga aylanmoqda. Ammo Indoneziya va Malayziya kabi yirik iqtisodiyotlar ham bor. Amerika jahon gegemonligini yo'qotish yoqasida, shuning uchun Vashington keskin choralar ko'rmoqda. Tramp BRIKS dollarga nisbatan valyuta chiqarish va SWIFT to'lov tizimiga parallel platforma yaratish, u a'zolar uchun 100% soliq stavkasini e'lon qilishini aytdi. Ya'ni, Vashington bu tuzilmani faol ko'rib chiqayotgan bir paytda, O'zbekiston ham sherik bo'lsa, ular bu tashkilot tomonida ekani ko'rinadi. Bu JSTga a’zolikni yanada kechiktirishi mumkin”. – Valijon Turakulov.
Moliyaviy ekspert Tamilla Qurbonovaning aytishicha, BRICS va JST ikki xil tashkilotdir. BRIKS oʻzining iqtisodiy ustuvorliklaridan oshib, geosiyosiy tashkilotga aylandi. Asosiy maqsad G‘arbga qarshi ittifoq tuzish edi.
“Ukrainadagi urushdan keyin sanktsiyalar qamalida qolgan Rossiya Gʻarbga qarshi ittifoq tuzishga harakat qilmoqda. O'zbekiston BRIKSKirish yomon emas, lekin a'zolikda oxirgi bo'lsa yaxshi bo'lardi. Chunki bu tashkilotda odamlar bilan ikki tomonlama shartnomalar, hujjatlar mavjud. Bu juda nozik masala, O‘zbekiston muvozanatli diplomatiya olib borishi kerak. Agar shunday bo'lsa BRIKSAgar biz bir gektarga yaqinroq bo‘lganimizda, G‘arbiy oynada Rossiyani ko‘rar edik”. – Tamila Qurbonova.
Siyosatshunos Tolipovga ko'ra, tashkilotda kuzatuvchi va hamkor bo'lish soxta atama. O‘zbekiston BRIKS bo‘yicha hamkor bo‘lmasa, nima yo‘qotadi, degan savol o‘rinli. O‘zbekiston Amerikaga qarshi g‘oyaga qo‘shiladimi? Bu ekspert O‘zbekiston 2002-yildan beri Vashington bilan strategik sherik bo‘lib kelayotganini va AQShga qarshi guruhga qo‘shilishi respublika tashqi siyosatiga dog‘ tushirishini aytdi.
BRIKSda hamkor bo‘lishning ijobiy tomoni shundaki, u boshqa global muloqot maydoni uchun platforma bo‘lib xizmat qiladi.
Shohruh Majidzoda so‘zga chiqdi.