U Putin va Tramp bilan suhbatini esladi va Ukrainaning NATOga a'zoligini qabul qilmasligini tushuntirdi.
Angela Merkel Rossiyaning qasos olishidan qoʻrqib, Ukrainaning NATOga aʼzo boʻlishini ataylab kechiktirdi, Vladimir Putin esa Amerikaning sovuq urushdagi gʻalabasini hazm qila olmadi, deb yozgan koʻchirma Germaniyaning sobiq bosh vaziri Die Zeit gazetasida chop etilgan xotiralarida.
“Ozodlik: 1954-2021 yillar xotiralari” kitobi 26-noyabrda nashr etilishi kutilmoqda.
Angela Merkel Germaniyani 2005 yilning noyabridan 2021 yilning dekabrigacha 16 yil boshqargan va dunyodagi eng qudratli va nufuzli siyosatchilardan biri sanaladi.
Ammo keyingi paytlarda uning siyosiy merosi shubha ostiga olindi. Ko‘pchilik Merkelning Rossiya bilan munosabatlardagi qat’iy pozitsiyasi ko‘p jihatdan Yevropadagi hozirgi vaziyatga, jumladan, Ukrainadagi urushga olib keldi, deb hisoblaydi.
Matbuot Merkelning o‘z ma’muriyati davridagi voqealarni tasvirlaydigan xotiralari unga zamondoshlari va avlodlari oldida o‘zini oqlashga yordam berishi mumkinligini yozgan. Boshqalar, uning tan olishi teskari ta'sir ko'rsatishi mumkin, deb hisoblashadi.
Merkel Ukraina haqida nima yozgan? Putin-chi?
U o'z xotiralarining muhim qismini Ukraina va mamlakatning NATOga kirishi haqidagi shubhalariga bag'ishlagan.
2008-yilda Buxarestda boʻlib oʻtgan NATO sammitida Gʻarb yetakchilari oʻsha paytdagi AQSh prezidenti Jorj Bushning Ukraina va Gruziyaga “Aʼzolik boʻyicha harakatlar rejasi”ni taklif qilish taklifini muhokama qilishgan. Ammo Merkel Fransiya prezidenti Nikolya Sarkozi bilan birga bunga qarshi. Uning so'zlariga ko'ra, a'zolik bo'yicha harakatlar rejasi yakuniy qaror qabul qilmasa ham, u «NATOga a'zo bo'lishni har ikki mamlakat uchun amalda qaytarib bo'lmaydigan majburiyatga aylantiradi».
Men Markaziy va Sharqiy Yevropa davlatlarining imkon qadar tezroq NATOga a’zo bo‘lish istagini tushunaman, axir, Sovuq urush tugaganidan keyin ular ham G‘arb hamjamiyatiga qo‘shilishni xohlashdi. Rossiya ularga orzu qilgan narsalarni bera olmaydi: erkinlik, o'z taqdirini o'zi belgilash va farovonlik.
Shu bilan birga, NATO va unga a'zo davlatlar kengayishning har bir bosqichida alyans, uning xavfsizligi, barqarorligi va operatsiyalari uchun yuzaga kelishi mumkin bo'lgan oqibatlarni hisobga olishlari kerak. Yangi a’zoning qabul qilinishi nafaqat mamlakat xavfsizligini, balki NATO xavfsizligini ham mustahkamlaydi. Aynan shuning uchun ham davlatlarni qabul qilish mezonlari mavjud bo‘lib, unda harbiy salohiyatdan tashqari a’zolikka nomzodning ichki tuzilishi ham hisobga olinadi. Bu Ukraina va Gruziyaga ham tegishli.
Merkel xonimning soʻzlariga koʻra, bu mamlakatlardagi vaziyat allaqachon NATO aʼzosi boʻlgan davlatlardan “sezilarli darajada farq qiladi”: Ukraina “chuqur boʻlingan” va alyansga qoʻshilish tarafdorlari ozchilikni tashkil etadi, Gruziya janubi bilan hududiy muammolarga ega. . Osetiya va Abxaziya. Rossiya veto huquqiga ega boʻlmasa-da, bosh vazir Vladimir Putinning fikrini inobatga olish zarur, deb hisoblaydi.
Putinning pozitsiyasini tahlil qilmasdan, Ukraina va Gruziyaga nomzod maqomini berish mantiqsizlik, deb hisoblayman. Putin 2000-yilda oʻz mamlakati prezidenti boʻlganidan beri u Rossiyaning xalqaro maydondagi oʻrnini tiklash uchun qoʻlidan kelgan barcha ishni qildi, bunga hech kim, xususan, AQSh eʼtibor bermasligi mumkin. Uning maqsadi Rossiyada yoki boshqa joylarda demokratik institutlarni qurish yoki samarali iqtisodiyot orqali hamma uchun farovonlik yaratish emas. Aksincha, u Amerikaning Sovuq urushda g'alaba qozonganiga qarshi kurashmoqchi bo'ldi. U Sovuq urush tugaganidan keyin ham Rossiya ko'p qutbli dunyoda ajralmas kuch markazi bo'lib qolishini istaydi. Ushbu maqsadga erishish uchun u xavfsizlik sohasida o'z tajribasiga tayandi.
Merkel 2007-yil 10-fevralda NATO sammitidan bir yil oldin bo‘lib o‘tgan Myunxen xavfsizlik konferensiyasini eslaydi, u yerda Putin bir qutbli dunyo muqarrarligi haqida gapirgan edi. Uning qayd etishicha, u birinchi qatorda o‘tirgan va nutqi davomida Rossiya prezidentini diqqat bilan kuzatgan.
U tez gapirdi, qisman improvizatsiya qildi va nutqining har bir so'zini bo'lmasa ham, ko'pini yozdi. Ayniqsa, uning takabburligi meni bezovta qildi: u Tog‘li Qorabog‘, Moldova va Gruziyadagi hal etilmagan mojarolarni tilga olmadi; U NATOning Serbiyadagi faoliyatini tanqid qildi, lekin sobiq Yugoslaviya parchalanganda serblar tomonidan sodir etilgan vahshiyliklar haqida hech narsa demadi va Rossiyadagi vaziyat haqida bir og‘iz so‘z aytmadi.
Lekin shunday jumlalar borki, men ularni mutlaqo asossiz deb hisoblamayman. Uning Iroqdagi urushni tanqid qilishlari adolatli: Iroqda kimyoviy qurol borligiga dalil yo'q. Men Yevropada Oddiy Qurolli Kuchlar Shartnomasi (DOFSE) kelishib olinmaganidan ham xavotirdaman. Rossiya va AQSh o'rtasidagi kelishmovchilik, ayniqsa Uyg'unlashtirish shartnomasini (DOVSE-A) ratifikatsiya qilish bo'yicha ham Gruziyada rossiyalik harbiy kuzatuvchilar mavjudligidan kelib chiqadi.
Merkelning fikricha, NATO nomzodi Ukraina va Gruziyani Vladimir Putindan (u o‘z kitobida “har doim jazolashga tayyor” deb ataydi) himoya qiladi. Uning qayd etishicha, o‘shanda Ukraina yoki Gruziyaga qarshi kelishuvning beshinchi moddasi buzilishi NATO tomonidan javob qaytara olmagan. “NATOga aʼzo davlatlar harbiy jihatdan – ham jismonan, ham harbiy jihatdan javob berishlari va aralashuvi mantiqiymi? Federal Bosh vazir sifatida men Jamoatlar palatasiga murojaat qilib, qurolli kuchlarimizni bunga jalb qilish uchun ko'pchilikning yordamini olsam bo'ladimi?' – deb eslaydi Merkelning o‘sha paytdagi mulohazalari.
Uning so‘zlariga ko‘ra, yakunda murosa topildi: Ukraina va Gruziya nomzod maqomini olmagan, biroq Iroqdagi urush zonasida ittifoq bo‘linmagan.
Gruziya va Ukrainaga nomzod maqomi yoʻqligi ularning umidlari puchga chiqqanini anglatadi. Putin uchun NATOning bu mamlakatlarga aʼzo boʻlish haqidagi oʻzaro vaʼdasi ularning kelajakdagi aʼzoligining tasdigʻi, alohida murojaatiga aylandi. Keyinroq, tafsilotlari esimda yo'q, boshqa bir kontekstda u menga shunday dedi: “Siz abadiy bosh vazir bo'lolmaysiz. Va keyin ular (ehtimol ukrainaliklar – tahr.) NATOga a'zo bo'lishadi va men buni oldini olmoqchiman. O‘shanda “Siz abadiy prezident bo‘lmaysiz”, deb o‘yladim. Biroq, Buxarestda Rossiya bilan kelajakdagi taranglik haqidagi xavotirlarim so‘nmagan.
Merkel Buxarestdan uyga “aralash tuyg‘ular” bilan qaytganini eslaydi. «Haqiqatan ham katta mojaroga yo'l qo'yib bo'lmaydi, lekin shu bilan birga, NATO doirasida Rossiya bilan hamkorlik qilish bo'yicha umumiy strategiyamiz yo'qligi aniq», – deb yozadi u.
Markaziy va Sharqiy Yevropa aholisining aksariyati Rossiya bilan munosabatlarni rivojlantirish istagida emas. Shubhasiz, ular bu mamlakatning yo'q bo'lib ketishini xohlashadi, go'yo u hech qachon mavjud emas. Bunda men ularni ayblay olmayman, chunki ular uzoq vaqt Sovet Ittifoqi tomonidan bostirildi va GDRdan farqli o'laroq, 1990 yildan keyin ular Germaniya Federativ Respublikasi bilan tinchlik va erkinlikda birlashish imkoniga ega emas edilar.
Ammo Rossiya yadro quroli bilan omon qoladi. U geosiyosatning ajralmas qismi sifatida mavjud va mavjud bo'lib qolmoqda, chunki u AQSh va Frantsiya, Angliya va Xitoy bilan birga Birlashgan Millatlar Tashkiloti Xavfsizlik Kengashining doimiy veto huquqiga ega a'zolaridan biri hisoblanadi.
Merkelning fikricha, agar Ukraina NATOga kirsa, Putindan yangi vaziyatni shunchaki qabul qilib, harakat qilmasligini kutish soddalik bo‘lardi.
“Har doim hushyor, hujumga tayyor odam beparvolik qilmaslik uchun uyda kim boshliq ekanligini iti bilan yoki boshqalarni kutish orqali ko‘rsatadi. Siz buni bolalik deb atashingiz va norozilik bilan boshingizni chayqashingiz mumkin. Ammo Rossiya shu tufayli dunyo xaritasidan yo‘qolmaydi”, — dedi Merkel xonim.
It bilan bog‘liq epizodda Merkel 2007-yilda Sochida Putin bilan uchrashganini nazarda tutadi, o‘shanda Rossiya prezidenti o‘z itini majlis xonasiga chaqirib, mehmonga itlardan qo‘rqishini aytgan.
Tramp bilan tanishtirish
Merkel 2016-yilgi AQSh prezidentlik kampaniyasini diqqat bilan kuzatib, Hillari Klinton g‘alaba qozonishini kutganini, biroq Germaniya va Merkelning o‘zini qayta-qayta tanqid qilgan Donald Tramp g‘alaba qozonganini esladi. Shunga qaramay, u hamkasblarini saylov bilan tabrikladi va to'rt oydan keyin Vashingtonga uchrashuvga ketdi.
Oq uyda Tramp uni matbuot vakillari davrasida eshik oldida kutib oldi va qo‘lini siqdi. Oval ofisda yuzma-yuz uchrashishdan oldin ular yana bir bor jurnalistlarga duch kelishadi, ular siyosatchilardan yana qo'l siqishlarini so'rashadi, ammo Tramp bu iltimosni e'tiborsiz qoldiradi.
Merkel, yuzma-yuz suhbat asosan ingliz tilida bo'lganini eslatdi. Tramp unga bir qator savollar berdi, jumladan, Sharqiy nemis kelib chiqishi va Putin bilan munosabatlari haqida. “Uni Rossiya prezidenti hayratda qoldirgani aniq. Keyingi yillarda menda avtoritar va diktator siyosatchilarning o‘ziga xos jozibasi bor degan taassurot paydo bo‘ldi”, — deb yozadi Merkel.
Uning soʻzlariga koʻra, suhbat chogʻida Tramp Germaniyaga bir qator eʼtirozlarini bildirgan (jumladan, mudofaa xarajatlari NATOning 2% darajasidan past) va “Germaniyaning unga va AQShga qarzi haqida bir necha bor eslatib oʻtgan”. Merkel xonimning so'zlariga ko'ra, ular «turli darajalarda» gaplashishadi: Tramp – his-tuyg'ularga ishtiyoqli, u esa – faktlar va dalillarni taqdim etadi.
Suhbatlardan bir xulosaga keldim: Tramp bilan umumiy hamkorlik bo‘lmaydi. U ishlarga quruvchi, ishlab chiquvchi nuqtai nazaridan qaraydi, siyosatga kirishdan oldin qilgan ishlari. Uning so‘zlariga ko‘ra, har bir yerni faqat bir marta sotish mumkin, agar o‘zi olmasa, boshqasi sotib oladi. U dunyoni shunday ko'radi: uning uchun barcha mamlakatlar raqobatlashadi, birining muvaffaqiyati boshqasining muvaffaqiyatsizligini anglatadi. U hamkorlik barchaning farovonligini oshirishiga ishonmadi.
Sharqiy Germaniyadagi bolalik haqida
Merkel o‘z memuarida Germaniya Demokratik Respublikasidagi bolalik va yoshlik yillarini ham esladi.
“GDRda yashab, siz doimo chegaradasiz. Agar kun butunlay sokin boshlangan bo'lsa ham, agar siz to'satdan siyosiy chegaralarni kesib o'tsangiz, hamma narsa bir necha soniya ichida o'zgarishi mumkin. Davlat juda shafqatsiz”, deb yozadi u.
“Hayot haqiqatan ham bu chegaralar qayerda kesib o'tishini tushunishingizga bog'liq. Bunda menga bir oz murosachi tabiatim va pragmatik yondashuvim yordam berdi”, deb tan oldi Merkel xonim.
U o'zini boshqalarga o'xshamasligini his qiladi, «chunki bu holat uni yashashga, his qilishga va his qilishga majbur qiladigan narsadan mahrum qilmaydi: ma'lum darajada aybsizlik».