AQSh prezidenti Jo Bayden prezidentlik muddati tugagach, Kiyevning ko‘p oylar davomida qilgan iltimosini bajardi: Rossiya hududiga ATACMS taktik ballistik raketalari bilan hujum qilish taqiqini bekor qilish.
Foto: White Sands raketa masofasi
Baydenning qarori haqida birinchi marta yakshanba kuni The New York Times va The Washington Post, keyin esa CNN va CBS xabar qildi.
Anonim manbaning aytishicha, Bayden Shimoliy Koreyaning Rossiyaning Kursk viloyatiga qo‘shin yuborganiga javoban shunday qarorga kelgan.
Rasmiylardan birining aytishicha, bu chora qisman Pxenyanga yangi qo‘shinlar yuborishning oldini olishga qaratilgan. The Washington Post yozadi: Shimoliy Koreya yetakchisi Kim Chen In dastlabki harbiy qismlarni yuborish qimmatga tushadigan xato ekanligini tushunishi kerak.
ATACMS (Army Tactical Missile System) – bu HIMARSdan ham uchirilishi mumkin bo'lgan taktik ballistik raketa. Uning turli xil modifikatsiyalari turli xil parvoz masofalariga ega va eng uzun parvoz masofasi 190 milya, ya'ni 306 km.
Shu paytgacha Vashington o'z raketalarining Rossiya hududiga hujum qilishiga yo'l qo'ymasligini, kuchayishi ehtimoli bilan tushuntirib kelgan. CNN sharhlovchisining tushuntirishicha, ular Rossiya AQSh va boshqa NATO davlatlari hududini buzish orqali javob qaytarishidan qo'rqishadi.
Amerika gazetalari suhbatdoshlariga ko'ra, bu tashvish hali ham mavjud. Ulardan biriga ko‘ra, shu sababli Bayden ruxsati bilan raketalarni uchirish oqibatlari “juda aniq va cheklangan” bo‘ladi.
«Bu ruxsat hal qiluvchi bo'ladi deb o'ylamayman» BBCga aytdi Kiyevda yashovchi G‘arb diplomati o‘z nomini oshkor qilmaslikni istadi.
“Bu qabul qilingan chora-tadbirlarni yanada kuchaytirish va Ukrainani harbiy qo‘llab-quvvatlashni namoyish etishga qaratilgan ramziy qaror. Bu urush natijasi Rossiya uchun qimmatroq bo‘lishi mumkin”, — dedi diplomat.
Mutaxassislar qanday fikrda?
Karnegi jamg'armasining harbiy eksperti Maykl Kofmanning «Vashington Post»ga aytishicha, ATACMS raketalaridan foydalanishga ruxsat berilsa, ukrainaliklar avgust oyida qo'lga kiritilgan Kursak mintaqasini ishonchliroq himoya qilishga imkon beradi.
BBCning AQShdagi muxbirining so‘zlariga ko‘ra, Jo Bayden ma’muriyati Ukrainaga Rossiya hududining o‘zi bosib olgan qismini saqlab qolishda yordam berishini ma’lum qilgan, bu esa kelajakdagi muzokaralarda kuchli vosita sifatida ishlatilishi mumkin.
Ukraina prezidenti Vladimir Zelenskiy kecha kechqurun shunday dedi: “Bugungi kunda ommaviy axborot vositalarida ko‘pchilik biz kerakli harakatlarni amalga oshirish uchun ruxsat olganimiz haqida yozishmoqda. Ammo zarbalar og'zaki tarzda berilmaydi. Bunday narsalar nashr etilmaydi. Raketaning o'zi o'zi uchun gapiradi. Albatta.»
AQShning NATOdagi sobiq doimiy vakili va Donald Trampning birinchi ma’muriyatida Ukraina bo‘yicha maxsus vakili Kurt Volker BBCga shunday dedi: «AQShning Ukrainaga qarshi qurol ishlatish ko'lamini cheklash orqali Qo'shma Shtatlar Ukrainaning o'zini himoya qilish qobiliyatini asossiz ravishda cheklab qo'ydi».
Volkerning so'zlariga ko'ra, ATACMSdan foydalanishni cheklash to'g'risidagi qaror «Rossiyani «g'azablantirish» qo'rquvi tufayli» qabul qilingan. “Ammo, siyosat o'zgarishini ommaviy ravishda e'lon qilish xato edi. “Bu Rossiyaga Ukraina tomonidan ehtimoliy hujumlar haqida oldindan bilishga yordam beradi”, dedi u.
Rossiya prezidenti Vladimir Putin 12 sentabr kuni qilgan chiqishida Rossiya ichidagi raketa hujumi NATOning urushda bevosita ishtirok etishini anglatishini aytdi. Putin mantig'iga ko'ra, bunday raketalar sun'iy yo'ldoshlar tomonidan boshqariladi, Ukrainada bunday uskunalar yo'q, raketalar esa NATO davlatlarining sun'iy yo'ldoshlari tomonidan o'z nishonlariga yo'naltiriladi.
Ko‘pgina harbiy sharhlovchilarning fikricha, Rossiyaga raketa zarbalariga ruxsat berish, garchi urushning borishini o‘zgartirmasa ham, Ukrainaga mudofaa qobiliyatini saqlab qolishga yordam berishi mumkin.
CNN sharhlovchisiga ko‘ra, AQSh Ukrainaga faqat urush natijasini o‘zgartirish uchun yetarlicha raketa yetkazib bermaydi. Barak Obama davrida Mudofaa vazirligida AQShning Rossiya va Ukraina bilan munosabatlariga mas'ul bo'lgan Evelin Farkas ham shunday fikrda.
“Albatta, asosiy masala Ukrainada qancha raketa borligi. Pentagon Ukrainaga ko‘plab raketalarni yetkazib bera olmasligi haqida ogohlantirganini ham eshitdik”, — dedi janob Farkas.
Ukraina Xavfsizlik va hamkorlik markazi rahbari Sergey Kuzan ham ATACMS barcha muammolar uchun davo bo'la olmasligini ta'kidladi. «Bu urush natijasini o'zgartirmaydi, lekin menimcha, bu bizning kuchlarimizni ko'p jihatdan muvozanatlashtiradi», dedi u.
Kuzanning so‘zlariga ko‘ra, Baydenning ruxsati bosib olingan Kursk viloyatida Rossiya va Shimoliy Koreya kuchlarining yirik qarshi hujumini oldini oladi.
Yevropa va Kremlning munosabati
Yevropa Ittifoqi tashqi siyosat idorasi rahbari Xosep Borrel Yevropa Ittifoqi aʼzolari ham Ukrainaga Rossiyaga uzoq masofali raketalar bilan hujum qilishiga ruxsat berishiga umid bildirdi.
“Men Ukraina biz berayotgan qurollardan toʻliq foydalanishi mumkinligini koʻp marta taʼkidlaganman. Ular nafaqat o‘qlarni to‘xtatishlari, balki kamonchilarni ham nishonga olishlari kerak”, dedi janob Borrel Bryusselda Yevropa Ittifoqi mamlakatlari tashqi ishlar vazirlari bilan uchrashuvi oldidan.
“Men hali ham bu ishni qilish kerakligiga ishonaman. Ishonchim komilki, biz buni yana muhokama qilamiz. Umid qilamanki, a’zo davlatlar bunga ko‘nikib qolishadi”, — deya qo‘shimcha qildi Borrel.
Bundan farqli o'laroq, Kreml Baydenning Rossiya ichida ATACMS raketalari bilan hujum qilishga ruxsat berganini «sifat jihatdan yangi holat» deb atadi.
“Agar shunday qaror qabul qilinib, Kiev hukumatiga topshirilsa, bu keskinlikning sifat jihatidan yangi tugunidir”, dedi Putin matbuot kotibi Dmitriy Peskov jurnalistlarga AQShning ushbu mojaroga aralashuvining sifat jihatidan.
Peskovning eslatishicha, sentabr oyida Putin bu mavzuda bayonot bergan va javob choralari haqida ogohlantirgan.
«Faqat NATO qo'shinlari ushbu raketa tizimlarida uchish missiyalarini bajarishi mumkin», dedi Putin. «Ukraina armiyasi buni qila olmaydi.» “Agar bu qaror qabul qilinsa, bu Yevropa davlatlari, NATO va AQShning Ukrainadagi urushda bevosita ishtirok etishidan boshqa narsani anglatmaydi”, — dedi Rossiya prezidenti. “Bu NATO, AQSh va Yevropa davlatlari Rossiya bilan urushayotganini anglatadi”.
Putin javob qanday bo‘lishini aniq aytmadi, lekin o‘z ogohlantirishini quyidagicha aytdi: “Bizga tahdid qilingan tahdidlardan kelib chiqib, tegishli qarorlar qabul qilamiz”.